Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego

Nauczanie języka przez literaturę, a literatury przez język – o metodzie skorelowanej w pracy z uczniami polonijnymi

2023-02-17T09:58:23+00:00

Język polski jako odziedziczony (na obczyźnie) i ojczysty (w Polsce) to dwa różne przedmioty, które wymagają inaczej ukierunkowanych działań dydaktycznych, w tym – w przypadku pierwszego – przesunięcia punktu ciężkości z kształcenia historyczno-literackiego na językowe. W artykule przedstawiamy metodę skorelowaną, czyli dydaktykę języka przez literaturę oraz literatury przez język. Jej istotą jest zintegrowane nauczanie części systemu językowego oraz sprawności. Jest bardzo przydatna w nauczaniu języka odziedziczonego. Pozwala ona na wielokrotny i zróżnicowany kontakt z treściami kształcenia, co wydatnie wspomaga proces zapamiętywania i internalizacji nauczanych zagadnień. Jest też bardziej ergonomiczna, co, przy ograniczonej liczbie godzin zajęć w szkołach polskich poza Polską, jest jej mocnym atutem.

„Zdejmij okulary różowe!” – błędy w szyku zdania w polszczyźnie studentów ukraińskojęzycznych

2023-02-17T11:11:16+00:00

W artykule przedstawia się jeden z typów błędów składniowych popełnianych w języku polskim przez studentów ukraińskojęzycznych. Są to błędy szyku wyrazów w zdaniu, w podziale na kilka mniejszych kategorii. Błędy szyku z czysto komunikacyjnego punktu widzenia nie zagrażają wzajemnemu porozumieniu się rozmówców, dlatego zagadnienia szyku w polszczyźnie są marginalizowane w podręcznikach i innych materiałach nauczania języka polskiego jako obcego. Tymczasem błędy te są wybitnie interferencyjne, stanowią typ kalek składniowych i jako takie mogą łatwo ulegać fosylizacji. Ponadto przynoszą one niezamierzony przez nadawcę efekt stylizacyjny, komiczność czy też wrażenie dziwności, nienaturalności. Wydaje się zatem celowe włączenie ćwiczeń doskonalących umiejętność stosowania właściwego szyku wyrazów w zdaniu do stałego zestawu zadań gramatycznych. W artykule zaprezentowano kilka ćwiczeń tego typu z najnowszej autorskiej publikacji dla Słowian wschodnich.

Jak wygląda polski dom? Adres kulturowy w polskiej literaturze współczesnej z perspektywy glottodydaktycznej

2023-02-17T12:19:12+00:00

Celem artykułu jest zaprezentowanie walorów, jakie niesie nauczanie języka polskiego jako obcego/drugiego poprzez teksty kultury, zwłaszcza literaturę współczesną (przytoczono fragmenty takich książek jak m.in. Bezmatek Miry Marcinów, Rozdeptałem czarnego kota przez przypadek Filipa Zawady, Prymityw. Epopeja narodowa Marcina Kołodziejczyka). Artykuł podpowiada, w jaki sposób za pomocą tekstów literackich możemy mówić o polskiej przestrzeni lokalowej i krajobrazie miejskim (mieszkaniu, domu, regionie). Nauczanie poprzez literaturę, mimo że bywa ona niekiedy trudnym narzędziem wymagającym obróbki, jest doskonałą metodą przekazywania wiedzy o języku oraz realiach, krajobrazie społecznym i kulturze. Literatura jest, zdaniem autorki tego artykułu, niezbędnym elementem w procesie glottodydaktycznym.

Podręcznik do nauki języka angielskiego Franciszka Kuszla w świetle jego biografii

2023-02-17T12:34:52+00:00

W literaturze glottodydaktycznej Franciszek Kuszel pojawia się sporadycznie jako autor rozmówek polsko-angielskich pt. Rozmowy podręczne dla podróżujących do Londynu Polaków nieumiejących zupełnie Języka Angielskiego (1857). Pozostawił po sobie także inne materiały: „Książkę Podręczną do Uczenia się Języka Angielskiego dla Uczniów Szkoły Główney w Warszawie” [1864] napisaną na potrzeby lektoratu angielskiego w Szkole Głównej Warszawskiej i powieloną metodą litograficzną, a także „Dziennik czynności osobistych od dnia 25 września 1834” – rękopiśmienne źródło informacji biograficznych. Artykuł stawia sobie dwa podstawowe cele: nakreślić biografię autora oraz dokonać analizy jego podręcznika.

Obecność kultury szlacheckiej w Polsce XXI wieku (rekonesans)

2023-02-17T13:02:16+00:00

Artykuł dotyczy obecności kultury szlacheckiej w Polsce XXI w., uzewnętrznionej w sferze kultury materialnej i niematerialnej. Współczesne społeczeństwo polskie świadomie, nieświadomie lub podświadomie korzysta z dorobku kulturalnego swych nobilitowanych przodków, zwłaszcza w dziedzinie architektury, utrzymania zieleni, receptur kulinariów i trunków, mody oraz wykreowanego przez nobilitates systemu wartości i oryginalnej obyczajowości.

Wzory myślenia o profesji nauczycielskiej w tradycji pedeutologicznej

2023-02-17T13:14:33+00:00

W artykule ukazano genezę zawodu nauczyciela i przemiany w myśleniu o profesji nauczycielskiej. Zaprezentowano kilka ujęć teoretycznych osoby nauczyciela-wychowawcy w rozwoju refleksji pedeutologicznej: ujęcie psychologiczne, eksponujące walory osobowo-moralne nauczyciela, ujęcie kompetencyjne skoncentrowane na nauczycielskich umiejętnościach, powinnościach i kwalifikacjach oraz ujęcie personalistyczne ukazujące nauczyciela jako artystę, który tworzy dzieło wychowania.

Józef Kozielecki – nauczyciel akademicki i twórca psychotransgresjonizmu. Autobiografia w literackich i edukacyjnych kontekstach

2023-02-17T13:39:55+00:00

Artykuł ukazuje polskiego psychologa jako miłośnika literatury pięknej. Przedstawia profesora, który wykorzystywał literaturę piękną w swej praktyce akademickiej, a także sam został autorem utworów literackich. Artykuł kładzie nacisk na to, że jego autobiograficzna książka jest bogata w cytaty, zmodyfikowane przytoczenia, parafrazy i inne formy odwołań do dzieł literackich, które świadczą o rozległej kulturze literackiej autora. Bliska mu była literatura klasyczna. Artykuł ukazuje niektóre walory stylistyczne języka Kozieleckiego (m.in. użycie synekdochy, ironii, kontrastu, pointy) i przekonuje o jego wartości sapiencjalnej.

Czy wiedźmin może nauczyć grzeczności? Elementy etykiety językowej w Ostatnim życzeniu Andrzeja Sapkowskiego

2023-02-17T13:52:47+00:00

Artykuł przedstawia sposób, w jaki bohaterowie opowiadań A. Sapkowskiego realizują zasady savoir-vivre’u. Przedstawiono sposoby tytułowania, które odzwierciedlają system hierarchii społecznej oraz emocje bohaterów. Opisano też inne pierwszorzędne akty grzecznościowe, takie jak powitania, pożegnania, prośby, podziękowania i przeprosiny. W opowieściach rzadziej występują sekundarne akty grzecznościowe, takie jak komplementy, pochwały, gratulacje, toasty, zaproszenia, które także świadczą o kulturze bohaterów. Na brak kultury – łamanie zasad grzeczności wskazują obecne w wypowiedziach bohaterów wyzwiska oraz wulgaryzmy. Służą one wzmocnieniu negatywnego obrazu bohatera.

Imiona chrzestne chłopców nadane w parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Częstochowie w latach 1950-1955 oraz 1980-1985

2023-02-17T14:21:05+00:00

Przedmiotem niniejszego opracowania są imiona nadawane chłopcom w latach 1950-1955 oraz 1980-1985 w parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Częstochowie. W artykule przedstawiono analizę jakościową i frekwencyjną imion nadanych po raz pierwszy, drugi, a niekiedy trzeci. Aby ocenić, czy na wybór imion dla chłopców miały wpływ imiona ich ojców, przy zbieraniu materiału badawczego uwzględniono również imiona rodzica. Na podstawie przedstawionych analiz można wywnioskować, że rodzice, nadając imię swojemu dziecku, tylko w małej mierze kierują się imionami, które sami noszą.

Leksyka związana z mówieniem w listach emigracyjnych Joachima Lelewela pisanych do przyjaciół i znajomych

2023-02-17T14:31:58+00:00

Przedmiotem obserwacji uczyniono leksykę odnoszącą się do zjawisk mowy i mówienia, która występuje w korespondencji, jaką Joachim Lelewel – uczony-polityk – prowadził na emigracji w latach 1831-1860 we Francji (m.in. Paryżu, La Grange, Tours) i Belgii (Brukseli). Stanowi ona bogaty zbiór 1496 listów pisanych w języku polskim (1423), francuskim (65) i niemieckim (8), które zebrała i wydała w pięciu tomach Helena Więckowska. Celem opracowania jest 1) wskazanie repertuaru słownictwa związanego z mówieniem w subidiolekcie potocznym Lelewela, 2) uporządkowanie ekscerptów w obrębie pola leksykalno-semantycznego związanego z procesem mowy i sytuacją mówienia, 3) ustalenie, które wyrazy mogły mieć charakter indywidualizmów. Analiza leksykograficzna odwołuje się do źródeł obejmujących słownictwo doby nowopolskiej. Wyekscerpowane z listów emigracyjnych Joachima Lelewela pisanych do przyjaciół i znajomych słownictwo z komponentem ‘komunikować ustnie’ liczy 226 jednostek leksykalnych.

Echa romansu tradycyjnego w twórczości literackiej Ignacego Krasickiego

2023-02-17T15:01:58+00:00

Tematyka pracy dotyczy stosunku wybitnego pisarza polskiego oświecenia, Ignacego Krasickiego, do epickiego gatunku przedpowieściowego, jakim jest romans. Uwaga badawcza w artykule skoncentrowana została na opiniach wobec romansów wyrażonych w kilku dziełach literackich księcia biskupa. Ignacy Krasicki, podobnie jak inni przedstawiciele ówczesnej elity literackiej, traktował romans jako gatunek anachroniczny, pozbawiony walorów artystycznych i dobrego smaku. Dlatego wyrażone przez niego w twórczości opinie wobec romansów mają charakter krytyczny i ironiczny. Poza tym pisarz potrafił w oryginalny sposób wykorzystać konwencję romansową, co szczególnie uwidacznia się w powieści Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki. Upoważnia to do konstatacji, że romanse nie tylko drażniły Krasickiego, lecz w pewnym sensie także inspirowały.

Ślady robactwa. Drobiazgi zoomorficzne w twórczości Stefana Witwickiego

2023-02-17T15:12:43+00:00

W pracy, korzystającej z doświadczeń krytyki tematycznej i perspektywy mikrologicznej, uczyniono przedmiotem badań twórczość literacką Stefana Witwickiego. Rozważania mają w dużym stopniu charakter katalogowo-dokumentacyjny. Ich celem jest przyjrzenie się intensywności występowania określeń związanych z owadami i robakami, ich funkcji i znaczeniom. Uwzględniono kontekst tradycji kulturowej i utrwalonej przez nią symboliki. Z dokonanego przeglądu wynika, że owady i robaki przywoływane są rzadko. Spotkać je można co prawda w tekstach pod względem gatunkowym rozmaitych, ale nie tworzą jakiejś specjalnej dominanty w obrazowaniu. Robak miewa u poety dwa znaczenia: wyobraża nędzę ludzkiej egzystencji oraz śmierć. Ze śmiercią wiąże się również pająk. Motyla i pszczołę tradycyjnie powiązano z wiosną, a więc z nadzieją, odrodzeniem, pięknem, rozkoszą, szczęściem, miłością. Konwencjonalne sformułowanie „gonić (łapać) motyle” funkcjonuje zarówno w sensie pozytywnym (gdy dotyczy górnolotnych marzeń), jak i negatywnym (gdy sygnalizuje beztroskie zajmowanie się głupstwami). W obu przypadkach akcentuje się ulotność przeżyć. Nazwy „mrówka”, „mróweczka”, „mrowisko” wyrażają odpowiednio: pracowitość, przeciętność, zaaferowany tłum ludzi. Szarańcza i muchy posłużyły Witwickiemu do krytyki ludzkiego postępowania. Z szarańczą porównuje się wojska niemieckie i rosyjskie żołdactwo pustoszące Polskę. Muchy zaś ilustrują współczesną kupiecką mentalność. Ludzkie zachowania przedstawia Witwicki, wprowadzając także robaczka świętojańskiego (zestawionego z dzieckiem) i konika polnego (zestawionego z poetą). Obie te paralele podkreślają uczucia sympatii żywionej wobec kogoś lub zachwytu nad kimś. Analizowane „drobiazgi” zoomorficzne współtworzą metaforyczny język Witwickiego. Pojawiają się w konstrukcjach przenośnych, a kilkakrotnie jako porównania.

Wśród czerni i złota – w kręgu poetyki Stanisława Staszewskiego

2023-02-17T16:19:57+00:00

Artykuł ma na celu przybliżenie twórczości Stanisława Staszewskiego, poetyki jego utworów, które konstytuują się w polu semantycznym samotności, erotyzmu i tęsknoty. Niniejszy tekst analizuje twórczość Staszewskiego znaną z oryginalnych, zachowanych nagrań (również tych niepublikowanych) oraz bazuje na tekstach zawartych w tomiku Samotni ludzie, wiersze i piosenki (2015). Celem tego artykułu jest bliższe spojrzenie na formalną stronę muzyczno-tekstową utworów barda. Szkic stanowi przyczynek do ogólnego stanu badań nad twórczością i działalnością artystyczną Stanisława Staszewskiego.

Silva rerum w jednej osobie, czyli filozof Jan Kurowicki na literackiej ścieżce

2023-02-17T16:34:10+00:00

Tekst analizuje rolę wierszy w budowie monodramu Jana Kurowickiego Pan Kepler raczy umierać. Stanowi inspirację do refleksji nad sposobem, w jaki przeczytane przejawia się w napisanym. Próbuje odnieść kategorię sylwiczności do sylwetki intelektualnej twórcy. Pokazuje Pana Keplera raczącego umierać jako punkt zwrotny w twórczości Jana Kurowickiego. Podejmuje trud określenia interferencji tego monodramu z różnymi polami aktywności twórczej autora.

Starotestamentalna typologia krzyża Jezusa Chrystusa

2023-02-17T16:58:05+00:00

W artykule autor podejmuje się omówienia starotestamentalnych figur symbolu krzyża, ukazując tym samym wachlarz znaczeń i głębię tego znaku. Na podstawie wyników badań przeprowadzonych z wykorzystaniem metody heurystycznej, analitycznej oraz syntetyczno-krytycznej przedstawia w nim proces kształtowania się rozumienia znaku krzyża w mentalności ludzi wierzących, tworzących Pierwszy Kościół. Symbol ten, mimo negatywnych konotacji z narzędziem męki i śmierci nie tylko Chrystusa, ale i potencjalnych kolejnych chrześcijan, stał się w stosunkowo niedługim czasie sztandarem ich wiary. Niewątpliwie wpływ na to miały miejsca Historii Zbawienia opisanej w Starym Testamencie i ich interpretacje proponowane przez Ojców Kościoła – przedstawione i szeroko omówione w szkicu. Występujące zapowiedzi krzyża znacząco przyczyniły się do pozytywnego odbioru tej figury.

Dzieło translatorskie św. Hieronima i veritas hebraica

2023-02-17T17:09:38+00:00

Święty Hieronim należy do najbardziej znaczących postaci Kościoła łacińskiego, w którym jest uznawany za „księcia egzegetów”, i kultury Zachodu, łącznie z dziełem dokonania ich syntezy duchowej na podstawie tekstu Biblii. Jego dzieło zachowuje niewątpliwą aktualność i inspirujące znaczenie. W nowych warunkach życia Kościoła, a zwłaszcza korzystania z Biblii, warto przyjrzeć się dziełu translatorskiemu Hieronima i zastosowanej przez niego metodzie, która pozwoliła mu osiągnąć trwałe rezultaty. Zwracamy więc uwagę w perspektywie historycznej na jego główne odkrycie intelektualne, streszcza je formuła veritas hebraica. Chodzi w niej o pierwszeństwo dane językowi hebrajskiemu – jego poznanie i rozumienie jest koniecznym warunkiem dojścia do prawdy objawionej i do samej tajemnicy Boga. Efekty translatorskich wysiłków Hieronima stworzyły naukowe kryteria służące pracom nad przekładem Biblii. Sięgnięcie do tradycji żydowskiej odzwierciedla się także w spojrzeniu Hieronima na kanon biblijny.