Na marginesie i wokół zagadkowego rebusu z 1621 roku
Słowa kluczowe
Abstrakt
Szkic jest próbą ukazania staropolskiego druku pt. Rozmowy świeże o nowinach z Ukrainy, z Węgier i z Turek oraz jego centralnej – jak wolno sądzić – tajemnicy. Ulotka znana jest niewielu specjalistom, a jej dotychczasowe opisy wydają się niewłaściwe z uwagi na oczywiste błędy, które dotyczą m.in. liczby dyskutantów czy czasu publikacji tego pisanego zabytku. Nowe, zweryfikowane dane umożliwiają uporządkowanie naszej wiedzy o dialogu i stanowią ważną podstawę do identyfikacji prawdziwej osoby, którą skrywa literacko-plastyczny rebus (pomieszczony w tym starodruku). Wiele śladów prowadzi do Samuela Łaszcza – sławnego żołnierza, awanturnika, kłamcy oraz błazna. Prawdopodobnie to on właśnie został sportretowany za pomocą barokowego drzeworytu, ukazującego klowna, lecz jawi się on jako „tylko trochę” trefniś. Człowiek ten miał autentyczne i poważne powody, by pozostawać w przebraniu, ponieważ wielokrotnie był wyjmowany spod prawa, a swój pierwszy wyrok banicji otrzymał właśnie w roku tłoczenia badanej książeczki. Takie rozwiązanie zagadki należy traktować jako hipotezę, niemniej opartą na faktach historycznych i biografii Łaszcza, konfrontowanych z treściami pomieszczonymi w broszurze z 1621 roku.
Bibliografia
LITERATURA CYTOWANA (WYBÓR)
Antologia literatury sowizdrzalskiej, oprac. i wstęp S. Grzeszczuk, wyd. 2, Kraków 1985, BN I, nr 186.
[Google Scholar]
Bielski J., Widok Królestwa Polskiego ze wszystkiemi województwami [...], Poznań 1763.
[Google Scholar]
Bobrzyński M., Stańczyk, Kraków 1883.
[Google Scholar]
Buchwald-Pelcowa P., „Imiona nasze wiek wiekowi podawać będzie...” Kilka kartek z dziejów sławy wojny chocimskiej 1621 roku, [w:] Wojny, bitwy i potyczki w kulturze staropolskiej, red. W. Pawlak i M. Piskała, Warszawa 2011.
[Google Scholar]
Chlebowski W., Królów i cesarzów tureckich dzieła abo sprawy [...]. Przy tym Prognosticon o upadku ich monarchijej przez Pana Północnego, Kraków 1612.
[Google Scholar]
Grzeszczuk S., Błazeńskie zwierciadło. Rzecz o humorystyce sowizdrzalskiej XVI i XVII wiueku, wyd. 2, Kraków 1994.
[Google Scholar]
Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, przeł. Z. Kubiak i J. Radożycki, wstęp E. Dąbrowski i W. Malej, komentarzem opatrzył J. Radożycki, Warszawa 2001.
[Google Scholar]
Juszyński H., Dykcjonarz poetów polskich, t. 2, Kraków 1820.
[Google Scholar]
Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. Epoka przedrozbiorowa, t. 2, Kraków 1912.
[Google Scholar]
Kotarski H., Łaszcz Samuel, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 18, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973.
[Google Scholar]
Kroczak J., „Jeśli mię wieźdźba prawdziwa uwodzi...” Prognostyki i znaki cudowne w polskiej literaturze barokowej, Wrocław 2006.
[Google Scholar]
Kronika Marcina Bielskiego, wyd. K. J. Turowski, t. 2, Sanok 1856.
[Google Scholar]
Kronika polska Marcina Bielskiego, wyd. J. Bielski, Kraków 1597.
[Google Scholar]
Kucharczyk M., Sposoby kreacji postaci Jana Karola Chodkiewicza w „Pamiątce rycerstwa sarmackiego” Wojciecha Rakowskiego (?) i „Chorągwi Sauromatckiej w Wołoszech” Marcina Paszkowskiego, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2008, t. 5.
[Google Scholar]
Kuran M., „Chorągiew sauromatcka w Wołoszech” Marcina Paszkowskiego jako przykład epickich nowin poświęconych batalii chocimskiej z 1621 roku, [w:] Acta Universitatis Lodziensis. Folia litteraria Polonica 2008, t. 10.
[Google Scholar]
Kuran M., Marcin Paszkowski — poeta okolicznościowy i moralista z pierwszej połowy XVII wieku, Łódź 2012.
[Google Scholar]
Literatura mieszczańska w Polsce od końca XVI do końca XVII wieku, oprac. K. Budzyk, H. Budzykowa, J. Lewański, Warszawa 1954.
[Google Scholar]
Mandeville J., The Travels of Sir John Mandeville, „in modern spelling”, Londyn 1900.
[Google Scholar]
Mikołaj Rej. Pisma wierszem, wstęp i oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław 1954, BN I, nr 151.
[Google Scholar]
Muczkowski J., Zbiór odcisków drzeworytów w różnych dziełach polskich w XVI i XVII wieku odbitych, a teraz w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego zachowane, Kraków 1849.
[Google Scholar]
Nicephori Gregorae Byzantinae Historiae libri XXXVII, wyd. J. P. Migne, t. 148, Paryż 1865 (Patrologia Graeca).
[Google Scholar]
Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J. N. Bobrowicz, t. 6, Lwów 1841.
[Google Scholar]
Niesiecki K., Korona polska przy złotej wolności starożytnemi [...] klejnotami [...] ozdobiona, t. 3, Lwów 1740.
[Google Scholar]
Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Zygmunt III, Warszawa 1971.
[Google Scholar]
Nowy Korbut. Piśmiennictwo staropolskie, t. 2, oprac. zespół pod kier. R. Pollaka, Warszawa 1964.
[Google Scholar]
Paprocki B., Gniazdo cnoty, skąd herby rycerstwa sławnego Królestwa Polskiego [...] początek swój mają, Kraków 1578.
[Google Scholar]
Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, wyd. K. J. Turowski, Kraków 1858.
[Google Scholar]
Pauli Ż., Przedmowa, [w:] Pamiętniki o wyprawie chocimskiej, wyd. Ż. Pauli, Kraków 1853.
[Google Scholar]
Podhorodecki L., Chocim 1621, wyd. 2, Warszawa 2008.
[Google Scholar]
Pokora J., Nosce te ipsum. Studium z ikonografii błazna, [w:] Historia sztuki, z. 1, Warszawa 1996.
[Google Scholar]
Potocki W., Poczet herbów szlachty Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, gniazdo i perspektywa staroświeckiej cnoty, płodnej Matki [...], Kraków 1696.
[Google Scholar]
Raby J., Mehmed the Conqueror and the Equestrian Statue of the Augustaion, „Illinois Classical Studies” 1987, z. 12 (2).
[Google Scholar]
Redway J. W., Sir John Mandeville, [w:] Voyages and Travels by Sir John Mandeville, wyd. A. Layard, Nowy Jork 1899.
[Google Scholar]
Schedel H., Liber chronicarum, Norymberga 1492.
[Google Scholar]
Stryjkowski M., O wolności Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, a o srogim zniewoleniu [...] jarzmem tureckim [...], Kraków 1575.
[Google Scholar]
Sznajder M., Między „Diariuszem” Prokopa Zbigniewskiego a „Chorągwią sauromatcką” Marcina Paszkowskiego — pamiętnikarski wzorzec prozą i jego wierszowane powielenie propagandowe, Scripta Humana. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego, t. 2: Historia i historie, red. D. Kulczycka i R. Sztyber, Zielona Góra 2014.
[Google Scholar]
Sztyber R., O wymowie „Chorągwi sauromatckiej” Marcina Paszkowskiego, [w:] Scripta Humana. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego, t. 1: Interpretacje i reinterpretacje, red. D. Kulczycka i M. Mikołajczak, Zielona Góra 2013.
[Google Scholar]
Sztyber R., W oczekiwaniu na wytęsknione i „pocieszne nowiny” z 1621 roku. Zapomniany „prolog” do „Diariusza” Prokopa Zbigniewskiego, Scripta Humana. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego, t. 2: Historia i historie, red. D. Kulczycka i R. Sztyber, Zielona Góra 2014.
[Google Scholar]
Sztyber R., Wokół dwóch broszur z czasów chocimskich bojów z 1621 roku (o potrzebie reedycji, relektury i o niezbędnych rewizjach), Zielonogórskie Studia Bibliotekoznawcze, z. 5 (Książka i czytelnictwo na Środkowym Nadodrzu na przestrzeni wieków), red. A. Buck, P. Bartkowiak i D. Kotlarek, Zielona Góra 2013.
[Google Scholar]
Sztyber R., Wymiar (quasi)religijny polskich gazet ulotnych o batalii chocimskiej z 1621 roku i kilka przyczynków (przegląd wybranych zagadnień), „Tematy i Konteksty” 2016.
[Google Scholar]
Tretiak J., Historia wojny chocimskiej 1621 r., Lwów 1889.
[Google Scholar]
Twardowski S., Przeważna legacyja jaśnie oświeconego książęcia Kr[z]ysztofa Zbaraskiego [...] od Zygmunta III [...] do sołtana [...] Mustafy [...], Kraków 1639.
[Google Scholar]
Weryha Darowski A., Samuel Łaszcz. Strażnik koronny, Kijów 1865.
[Google Scholar]
Zawadzki K., Gazety ulotne polskie i Polski dotyczące XVI-XVIII wieku. Bibliografia, t. 1: 1514-1661, Wrocław 1977.
[Google Scholar]
Podgląd
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Kategorie
Prawa autorskie & Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (a). Co do zasady – autorzy, niebędący pracownikami Uniwersytetu Zielonogórskiego, zachowują prawa autorskie, w tym prawa wydawnicze do artykułów, bez żadnych ograniczeń.
Prawa autorskie (b). Co do zasady – autorzy, będący pracownikami Uniwersytetu Zielonogórskiego, nie zachowują praw autorskich, w tym praw wydawniczych do artykułów. W takich przypadkach właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Zielonogórski.
