Poseł z Wołoch z obozu polskiego – polska gazeta ulotna o batalii chocimskiej w 1621 roku (minimonografia i edycja krytyczna zabytku)

   569

Autor

Słowa kluczowe   

Abstrakt   

Szkic prezentuje krótką broszurę należącą do staropolskich gazet ulotnych i zarazem przynosi jej reedycję opracowaną po blisko czterystu latach. Treść agitki wydaje się oryginalna ze względu na ograniczoną liczbę zamieszczonych w niej rozmaitych cytowań czy aluzji, zwłaszcza w porównaniu z innymi analogicznymi drukami poświęconymi tematowi bitwy chocimskiej i opublikowanymi nieomal natychmiast po zakończeniu wspomnianego konfliktu zbrojnego między imperium ottomańskim i Rzeczpospolitą. Główne przesłanie Posła odbiega daleko od czystego optymizmu, ponieważ anonimowy autor zapewnia, że walka nie zakończyła się w zupełności i, co ważniejsze, wróg jedynie „osłabiał”, a to znaczy, że siły tureckie nadal pozostawały niebezpieczne i stanowiły poważne zagrożenie dla ojczyzny nieznanego pisarza. Jak się okazuje, to dość wyjątkowa myśl na tle broszur bezkrytycznie chwalących zwycięstwo nad islamskimi najeźdźcami. Co więcej, wyniku starcia nie można uznawać za zwyczajnie zwykłą wygraną (mimo wielu sugestii akcentujących absolutny triumf oddziałów prowadzonych na południe kraju przez doświadczonego dowódcę Jana Karola Chodkiewicza), był to raczej remis potwierdzony traktatami pokojowymi. Dlatego też Posła wolno uważać za prozę zredagowaną przez obiektywnego obserwatora, którego opinie ujawniają zdroworozsądkowy umysł oraz pragmatyczne podejście do ocenianych wydarzeń oraz ich rozwoju. Nieprzypadkowo tekst kończy znaczący w tym kontekście apel o utworzenie koalicji wszystkich europejskich narodów chrześcijańskich w celu obrony ich ziem, a przede wszystkim wiary przed wyznawcami i spadkobiercami proroka Mahometa. Poza tym omawiany tekst pierwotnie został przedstawiony jako mowa skierowana do jakiegoś audytorium i zapewne dopiero potem zrodził się pomysł, by ogłosić go drukiem. Istnieje wiele oczywistych dowodów słownych takiego sposobu pierwszego ogłoszenia tego krótkiego oświadczenia. Wszystkie opisane wyżej właściwości utworu skłaniają do przekonania, że godny jest wznowienia (Poseł stanowi załącznik do tego artykułu w jego drugiej, odrębnej części), choć broszura nigdy nie znajdzie miejsca w zbiorze literackich arcydzieł. Jest to raczej zwykły przykład typowej twórczości ogłaszanej w trzeciej dekadzie XVII wieku, ale wartościowy zwłaszcza ze względu na jego pragmatyzm. Szkic przynosi zarazem kilka polemicznych uwag w odniesieniu do spojrzenia na bitwę chocimską Stanforda Shawa. Amerykański historyk uważa, że nigdy do niej nie doszło. Ten ostatni mocno zadziwiający wniosek skonfrontowano z kilkoma wybranymi danymi odtworzonymi przez polskiego badacza Leszka Podhorodeckiego (na podstawie wielu źródeł), który policzył poległych w okolicach zamku chocimskiego w 1621 roku. W sumie około 60 000 żołnierzy straciło wtedy życie, zarówno obrońców Polski, jak i tureckich agresorów. Inna wątpliwa insynuacja wiąże się z powodami wyprawy sułtana na północną granicę swojego imperium. Krótko, Shaw wyjaśnia, że Osman II zamierzał zawrzeć z Rzeczpospolitą pokój. Objaśnienie to wydaje się nie do zaakceptowania, a w tych okolicznościach wnikliwsza lektura Posła przekonuje, iż jego autor znacznie lepiej rozumiał sens scenariusza dawnych zdarzeń, mimo że je obserwował właściwie in statu nascendi.

Liczba wyświetleń   

2024

Dane do pobrania nie są jeszcze dostępne.

Biogram autora   

Radosław Sztyber, Uniwersytet Zielonogórski

Pracownik Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Zielonogórskiego. W swoich pracach koncentruje się na literaturze staropolskiej (zwłaszcza XVII w.), a także oddaje się przedsięwzięciom edytorskim. Wydał i skomentował ponad dziesięć pisanych zabytków barokowych, w tym głośny, bo kontrowersyjny Wywód jedynowłasnego państwa świata Wojciecha Dembołęckiego. Obecnie bada grupę druków ulotnych dotyczących kampanii chocimskiej z 1621 r. Autor sześciu monografii książkowych i kilkudziesięciu szkiców.

Bibliografia   

LITERATURA CYTOWANA (wybór)

Adversaria abo terminata sprawy wojennej, która sie toczyła w wołoskiej ziemi z tureckim cesarzem w roku teraźniejszym 1621 (b.m.).
[Google Scholar]

Annalium sive commentariorum Mercurio Gallobelgico succenturiatorum, t. 6 (lata 1606-1610 i suplement dla roku 1611), Kolonia 1611.
[Google Scholar]

Biblia „w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r.”, oprac. i wstępy J. Frankowski, wyd. II, Warszawa 1999.
[Google Scholar]

Birkowski F., Kazania obozowe o Bogarodzicy, wyd. K. J. Turowski, Kraków 1858.
[Google Scholar]

Birkowski F., Panu Bogu w Trójcy Ś. Jedynemu podziękowanie za uspokojenie Korony i W. Ks. L. z cesarzem tureckim Roku Pańskiego 1621 w oktawę Różańca Świętego, Kraków 1621.
[Google Scholar]

Brückner A., Wstęp, [w:] W. Potocki, Wojna chocimska, oprac. A. Brückner, Wrocław 2003.
[Google Scholar]

Buchwald-Pelcowa P., „Imiona nasze wiek wiekowi podawać będzie...” Kilka kartek z dziejów sławy wojny chocimskiej 1621 roku, [w:] Wojny, bitwy i potyczki w kulturze staropolskiej, red. W. Pawlak i M. Piskała, Warszawa 2011.
[Google Scholar]

Chlebowski W., Królów i cesarzów tureckich dziełami abo sprawami [...], Kraków 1612 .
[Google Scholar]

Czapliński W., Lubomirski Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 18, Kraków 1973.
[Google Scholar]

Dembołęcki W., Przewag elearów polskich, oprac. i wstęp R. Sztyber, Toruń 2005.
[Google Scholar]

Dembołęcki W., Wywód jedynwłasnego państwa świata, Warszawa 1633.
[Google Scholar]

Dzwonowski J., Niepospolite ruszenie abo gęsia wojna, [w:] Antologia literatury sowizdrzalskiej, oprac. i wstęp S. Grzeszczuk, wyd. II, Kraków 1985, BN I, 186.
[Google Scholar]

Głażewski J., Rewizja kanonu. O serii „Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej”, „pl.it / rassegna italiana di argomenti polacchi” 2015 (6).
[Google Scholar]

Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, przeł. zespół, wyd. III (dodruk), Wrocław 2008.
[Google Scholar]

Gyllius P., De lopographia Constantinopoleos et de illius antiquitatibus libri quattuor, Lejda 1561.
[Google Scholar]

Kapełuś H., Turecka bajka o derwiszach w literaturze staropolskiej, „Literatura Ludowa” 1957 nr 3.
[Google Scholar]

Kołodziejczyk D., Native Nobilities and Foreign Absolutism: A Polish-Ottoman Case, „Studia Caroliensa” 2004, nr 3-4.
[Google Scholar]

Kroczak J., „Jeśli mię wieźdźba prawdziwa uwodzi...” Prognostyki i znaki cudowne w polskiej literaturze barokowej, Wrocław 2006.
[Google Scholar]

Kuran M., „Chorągiew sauromatcka w Wołoszech” Marcina Paszkowskiego jako przykład epickich nowin poświęconych batalii chocimskiej z 1621 roku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2008, t. 10.
[Google Scholar]

Kuran M., Marcin Paszkowski – poeta okolicznościowy i moralista z pierwszej połowy XVII wieku, Łódź 2012 .
[Google Scholar]

Liga z zawadą koła poselskiego, spólnego narodu K[orony] P[olskiej] i W[ielkiego] Ks[ięstwa] Lit[ewskiego], 1596 (b.m.), „authore Christophino Daminaeo Peregrino Polono” (pseud. [K. Dzierżek]).
[Google Scholar]

Lubomirski S., Dziennik wyprawy chocimskiej r. 1621, [w:] Pamiętniki o wyprawie chocimskiej r. 1621, wyd. Ż. Pauli, Kraków 1853.
[Google Scholar]

Maciejowski W. A., Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830 [...], t. 3, Warszawa 1852.
[Google Scholar]

Narrative of the Embassy of Ruy Gonzales de Clavijo to the Court of Timour at Samarcand AD 1403-6, przeł. [z hiszp. na ang.] C. R. Markham, Londyn 1859.
[Google Scholar]

Nicephori Gregorae Byzantinae Historiae libri XXXVII, wyd. J. P. Migne, t. 148, Paryż 1865 (Patrologia Graeca).
[Google Scholar]

Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Zygmunt III, Warszawa 1971.
[Google Scholar]

Ostroróg J., Dziennik wyprawy chocimskiej r. 1621, [w:] Pamiętniki o wyprawie chocimskiej r. 1621, wyd. Ż. Pauli, Kraków 1853.
[Google Scholar]

Paprocki B., Gniazdo cnoty, skąd herby rycerstwa sławnego Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego [...] książąt i panów początek swój mają, Kraków 1578.
[Google Scholar]

Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, wyd. K. J. Turowski, Kraków 1858.
[Google Scholar]

Paszkowski M., Chorągiew sauromatcka, to jest pospolite ruszenie i szczęśliwe zwrócenie Polaków z Wołoch w roku teraźniejszym 1621 (b.m.) .
[Google Scholar]

Paszkowski M., Minerwa z ligi chrześcijańskiej zebrana i cytowaniem zacnych a rozmaitych autorów konfirmowana: o upadku mocy tureckiej, o wyswobodzeniu Ziemi Ś[świętej] z ręku ich przez narody chrześcijańskie, Kraków 1609.
[Google Scholar]

Paszkowski M., Posiłek Bellony słowieńskiej na odpór nieprzyjaciołom Krzyża Ś. na sejm warszawski teraźniejszy w roku 1620 wydany, Kraków 1620.
[Google Scholar]

Podhorodecki L., Chocim 1621, wyd. II, Warszawa 2008.
[Google Scholar]

Poseł z Wołoch z obozu polskiego, Kraków 1621.
[Google Scholar]

Potocki W., Wojna chocimska, oprac. A. Brückner, Wrocław 2003.
[Google Scholar]

Publiusz Wergiliusz Maro, Eneida, przeł. T. Karyłowski, oprac. S. Stabryła, Wrocław 1981, BN II 29.
[Google Scholar]

Raby J., Mehmed the Conqueror and the Equestrian Statue of the Augustaion, „Illinois Classical Studies” 1987, z. 12 (2).
[Google Scholar]

Redway J. W., Sir John Mandeville, [w:] Voyages and Travels by Sir John Mandeville, wyd. A. Layard, Nowy Jork 1899.
[Google Scholar]

Rozmowy świeże o nowinach z Ukrainy, z Węgier i z Turek, Kraków 1621.
[Google Scholar]

Schedel H., Liber chronicarum, Norymberga 1492.
[Google Scholar]

Shaw S. J., Historia Imperium Osmańskiego i Republiki Tureckiej, przeł. B. Świetlik, Warszawa 2012.
[Google Scholar]

Sobieski J., Dziennik wyprawy chocimskiej r. 1621, [w:] Pamiętniki o wyprawie chocimskiej r. 1621, wyd. Ż. Pauli, Kraków 1853.
[Google Scholar]

Szemberg T., Relacyja prawdziwa o weszciu wojska polskiego do Wołoch i potrzebie z pogaństwem w roku 1620, we wrześniu i w październiku, Kraków 1621.
[Google Scholar]

Sznajder M., Między „Diariuszem” Prokopa Zbigniewskiego a „Chorągwią sauromatcką” Marcina Paszkowskiego – pamiętnikarski wzorzec prozą i jego wierszowane powielenie propagandowe, [w:] „Scripta Humana. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego”, t. 2: Historia i historie, red. D. Kulczycka i R. Sztyber, Zielona Góra 2014.
[Google Scholar]

Sztyber R., „Chorągiew sauromatcka [...]” Marcina Paszkowskiego. Druga w XXI wieku (re)edycja siedemnastowiecznej broszury (w stronę uzupełnień, sprostowań, wyjaśnień), [w:] Studia bibliologiczno-edytorskie. Edycje. Prasa. Czytelnictwo (analizy – materiały – przeglądy), red. K. Grabias-Banaszewska i R. Sztyber, Zielona Góra 2015.
[Google Scholar]

Sztyber R., Na marginesie i wokół zagadkowego rebusu z 1621 roku, „Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego” 2015 (1).
[Google Scholar]

Sztyber R., O wymowie „Chorągwi sauromatckiej” Marcina Paszkowskiego, [w:] „Scripta Humana. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego”, t. 1: Interpretacje i reinterpretacje, red. D. Kulczycka i M. Mikołajczak, Zielona Góra 2013.
[Google Scholar]

Sztyber R., W oczekiwaniu na wytęsknione i „pocieszne nowiny” z 1621 roku. Zapomniany „prolog” do „Diariusza” Prokopa Zbigniewskiego, [w:] „Scripta Humana. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego”, t. 2: Historia i historie, red. D. Kulczycka i R. Sztyber, Zielona Góra 2014.
[Google Scholar]

Sztyber R., Wokół dwóch broszur z czasów chocimskich bojów z 1621 roku (o potrzebie reedycji, relektury i o niezbędnych rewizjach), „Zielonogórskie Studia Bibliotekoznawcze”, z. 5: Książka i czytelnictwo na Środkowym Nadodrzu na przestrzeni wieków, red. A. Buck, P. Bartkowiak i D. Kotlarek, Zielona Góra 2013.
[Google Scholar]

Sztyber R., Wymiar quasi-religijny polskich gazet ulotnych o batalii chocimskiej z 1621 roku i kilka przyczynków (przegląd wybranych zagadnień), „Tematy i Konteksty” 2016, 6 (11): Staropolskie i oświeceniowe piśmiennictwo religijne. Swojskość i uniwersalizm.
[Google Scholar]

The Travels of Sir John Mandeville, „in modern spelling”, Londyn 1900.
[Google Scholar]

Tretiak J., Historia wojny chocimskiej 1621 r., Lwów 1889.
[Google Scholar]

Wisner H., Władysław IV Waza, wyd. II, Wrocław 2009.
[Google Scholar]

Wójcik Z., Historia powszechna. Wiek XVI-XVII, Warszawa 1995 .
[Google Scholar]

Zasady wydawania tekstów staropolskich. Projekt, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1955.
[Google Scholar]

Zawadzki K., Gazety ulotne polskie i Polski dotyczące XVI-XVIII wieku. Bibliografia, t. 1: 1514-1661, Wrocław 1977.
[Google Scholar]

Zbigniewski P., Dziennik wyprawy chocimskiej r. 1621, [w:] Pamiętniki o wyprawie chocimskiej r. 1621, wyd. Ż. Pauli, Kraków 1853.
[Google Scholar]

Podgląd   

Pobrania

Opublikowane

19.12.2017

Jak cytować

Sztyber, R. „Poseł Z Wołoch Z Obozu Polskiego – Polska Gazeta Ulotna O Batalii Chocimskiej W 1621 Roku (minimonografia I Edycja Krytyczna Zabytku)”. Filologia Polska. Roczniki Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego, t. 3, grudzień 2017, s. 31-58, doi:10.34768/fp2017a1.

ISSN wersji papierowej

2450-3584