Odwołania do utworów Adama Mickiewicza w wypowiedziach Jana Pawła II wygłoszonych w latach 1978-2005. W kręgu zagadnień międzytekstowych

Anastazja Seul

doi:10.34768/fp2016a11

Autor

Anastazja Seul Uniwersytet Zielonogórski
https://orcid.org/0000-0001-7137-2109 Anastazja Seul

DOI: https://doi.org/10.34768/fp2016a11

Słowa kluczowe

Adam Mickiewicz • Jan Paweł II • miejsce teologiczne (locus theologicus) • dialog z kulturą • intertekstualność

Abstrakt

Autorka rozprawy przedstawia odwołania papieskie do postaci i dzieł romantycznego poety, jakie znajdują się wypowiedziach papieża wygłoszonych w ciągu całego pontyfikatu: 1978-2005. Papież wykorzystuje wszystkie rodzaje literackie, odwołuje się też do wypowiedzi nieliterackich, a najczęściej cytuje epikę: Pana Tadeusza (16 razy), Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego (6 razy), Skład zasad (2 razy), Dziady, cz. III (2 razy), Romantyczność (1 raz), Odę do młodości (1 raz), Rozmowę wieczorną (1 raz), Boże Narodzenie (w: Zdania i uwagi...) (1 raz). Odwołania Karola Wojtyły do utworów Mickiewicza mają charakter cytatów mianowanych i niemianowanych, kryptocytatów. Jan Paweł II niekiedy dokonuje parafrazy słów poety. Nawiązania do życia i twórczości Adama Mickiewicza pełnią funkcję ekspresywnoimpresywną, są sposobem nawiązania dialogu z rodakami, a także sposobem popularyzowania kultury narodowej – także za granicą. Niektóre cytaty pełnią funkcję alegacyjną i substytucyjną. Autorka artykułu uzasadnia w ten sposób, że literatura piękna jest dla papieża – jak dla współczesnych teologów – „miejscem teologicznym” (locus theologicus), więc źródłem, do którego się odwoływał, aby przedstawić prawdy wiary zawarte w Biblii i nauczaniu Kościoła.

Liczba wyświetleń

2024

Dane do pobrania nie są jeszcze dostępne.

Biogram autora

Anastazja Seul, Uniwersytet Zielonogórski

Pracownik naukowy Zakładu Teorii Literatury i Krytyki Literackiej Filologii Polskiej na Uniwersytecie Zielonogórskim. W pracach badawczych wykorzystuje swe interdyscyplinarne wykształcenie (doktorat z literaturoznawstwa – UAM 2000; doktorat z teologii – UAM 2004). Oprócz około 50 artykułów, opublikowała autorskie cztery książki oraz była współredaktorką dwóch tomów zbiorowych. Zainteresowania literaturoznawcze poszerza o horyzonty teologiczne – zwłaszcza biblijne. Podejmuje też zagadnienia antropologiczne, aksjologiczne, tematykę z pogranicza judaizmu i chrześcijaństwa, problematykę kulturową. Jej publikacje dotyczą m.in. prozy Romana Brandstaettera (metaforyka – piękno artystycznego słowa; genologia – zjawisko quasiapokryficzności; kreacja bohaterów). Zajmuje się zagadnieniami intertekstualnymi – bada, w jaki sposób tekst literacki czerpie z tekstu biblijnego, a także w jaki sposób funkcjonuje w pozaliterackich wypowiedziach Jana Pawła II (habilitacja z literaturoznawstwa – KUL 2015). Przedstawia literaturę przywoływaną przez papieża w perspektywie aksjologicznej (prawda, dobro, piękno) oraz teologicznej – uzasadnia, że literatura piękna funkcjonuje jako locus theologicus. Ukazuje Jana Pawła II jako ambasadora kultury polskiej w świecie.

Bibliografia

LITERATURA CYTOWANA

Wypowiedzi Jana Pawła II

Książki

Jan Paweł II, Dar i Tajemnica. W pięćdziesiątą rocznicę moich święceń kapłańskich, Kraków 1996.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Fides et ratio, Watykan, 1998.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, List do artystów, Watykan, 1999.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość. Rozmowy na przełomie tysiącleci, Kraków 2005.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei. Jan Paweł II odpowiada na pytania Vittoria Messoriego, Lublin 1994.
[Google Scholar]

Przemówienia, homilie i inne wypowiedzi

Jan Paweł II, Ai membri della fondazione „Giovanni Paolo II” (Watykan, 26 października 1995), IGPII, XVIII, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Alla comunità Polacca di Parigi. La vostra voce di emigrati è preziosa per la patria (Paryż, 31 maja 1980), IGPII, III, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Alla comunità polacca nel terreno Hamtramck a Detroit, (Detroit – Hamtramck, 19 września 1987), IGPII, X, 3.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Alla comunità polacca nella chiesa dello Spirito Santo (Wilno, 5 września 1993), IGPII, XVI, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Alla Messa per i 600 anni della Madonna di Jasna Góra (Castel Gandolfo, 26 sierpnia 1982), IGPII, V, 3.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Allocuzione nella sinagoga durante l’incontro con comunità ebraica della città do Roma, p. 4 (Rzym, 13 kwietnia 1986), IGPII, IX, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Do pielgrzymów polskich (Watykan, 16 maja 1979), NP II, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Do wspólnoty polskiej w Stambule. Wyjątkowe znaczenie wspólnoty polskiej w Turcji (Istambuł, 30 listopada 1979), NP II, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Eucharystia: sakrament bliskości Boga. Audiencja generalna (Watykan, 13 czerwca 1979), NP II, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy świętej odprawionej pod Szczytem Jasnej Góry (Częstochowa, 4 czerwca 1979), PDO.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Il dialogo con gli ebrei. Udienza generale, (Watykan, 28 kwietnia 1999) IGPII, XXII, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, L’incontro con gli emigrati dalla Polonia e da altri paesi (Caracas, 27 stycznia 1985), IGPII, VIII, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, L’incontro con la comunità polacca in Chile (Santiago do Chile, 4 kwietnia 1987), IGPII, X, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, L’inontro nella nunziatura apostolica con gli immigrati polacchi (Kopenhaga, nuncjatura, 6 czerwca 1989), IGPII, XII, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, La storica testimonianza dell’emigrazione pollaca. Alla comunità polacca (Londyn, 30 maja 1982), IGPII, V, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, La visita alla Casa Generalizia della Congregazione della Risurrezione di Nostro Signore Gesù Cristo (Watykan, 4 stycznia 1987), IGPII, X, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Messa per un gruppo di polacchi (Castel Gandolfo, 18 sierpnia 1984), IGPII, VII, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Modlitwa do Madonny z Jasnej Góry (Rzym, 25 stycznia 1983), NP VI, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Msza święta dla polskich pielgrzymów. Matka Boska Częstochowska w kaplicy papieskiej (Castel Gandolfo, 18 sierpnia 1984), NP VII, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Na rozpoczęcie pontyfikatu (Watykan, 22 października 1978), NP I.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Pielgrzymka do żywej świątyni Ludu Bożego. Audiencja generalna po wizycie na Litwie, Łotwie i w Estonii. Do Polaków uczestniczących w audiencji generalnej (Watykan, 15 września 1993), OR 14(1993), 12.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Pozdrowienie po Mszy św. [nietytułowana wypowiedź zamieszczona w artykule:] Kronika podróży (Auckland, 22 listopada 1986), OR 8(1987), 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Przemówienie do młodzieży akademickiej zgromadzonej przed kościołem św. Anny, (Warszawa, 3 czerwca 1979), PDO.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Przemówienie do młodzieży zgromadzonej na Wzgórzu Lecha (Gniezno, 3 czerwca 1979), PDO.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Przypatrzcie się bracia powołaniu waszemu. Msza św. w Kościele św. Kleta (Włochy, Rzym, 28 stycznia 1996), OR 17(1996), 3, s. 40.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Śladami pielgrzymów do sanktuarium w Gwadelupie. Audiencja generalna (Watykan, 24 stycznia 1979), NP, II, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Udienza generale. Lo Spirito Santo nei rapporti del Divine Gesù con sua Madre. Ai fedeli di espressione polacca (Watykan, 4 lipca 1990), IGPII, XIII, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Udienza generale. Preghiera alla Madonna di Jasna Góra (Rzym, 26 stycznia 1983), IGPII, VI, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Una speciale consegna alla comunità polacca nel Canada (Toronto, 14 września, 1984) IGPII, VII, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Vilnius: La recita del Santo Rosario nel santuario dalla „Porta dell’Aurora” (Litwa, Wilno, 4 września 1993), IGPII, XVI, 2.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Visita ufficiale di S. E. il presidente della Repubblica Polacca (Watykan, 5 lutego 1991), IGPII, XIII, 1.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Wasz dar oddaję Bogu, ażeby służył ludziom. Przemówienie podczas poświęcenia Domu Polskiego im. Jana Pawła II (Watykan, 8 października 1981), OR 2(1981), 10.
[Google Scholar]

Jan Paweł II, Zachowajcie wierność Chrystusowi, jego Krzyżowi, Kościołowi, (Watykan,23 października 1978), NP I.
[Google Scholar]

Dzieła Adama Mickiewicza

Mickiewicz A., Boże narodzenie, [Zdania i uwagi z dzieł Jakuba Bema, Anioła Ślązaka (Angelus Silesius) i Sę Martena], [w:] A. Mickiewicz, Dzieła, t. I, oprac. C. Zgorzelski, Warszawa 1993, s. 382.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Dziady cz. III. Lekcja literatury z Zofia Stefanowską, Kraków 1998.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, oprac. Z. Stefanowska [BN, I, nr 17], Wrocław 1956.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Oda do młodości, [w:] A. Mickiewicz, Poezje, wstęp W. Kubacki, wybór i objaśnienia J. Kallenbach, Wrocław 1949.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem, oprac. S. Pigoń [BN, I, nr 83], Wrocław 1980.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Romantyczność [tom Ballady i romanse], [w:] A. Mickiewicz, Wybór poezyj, t. 1, oprac. C. Zgorzelski, [BN, I, nr 6], Wrocław 1974, s. 101-105.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Rozmowa wieczorna, [w:] A. Mickiewicz, Dzieła wszystkie, t. I, cz. III: Wiersze 1829-1855, oprac. C. Zgorzelski, Warszawa 1993, s. 327-328.
[Google Scholar]

Mickiewicz A., Skład zasad, [w:] A. Mickiewicz, Dzieła , t. XII: Legion polski. Trybuna Ludów, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1997.
[Google Scholar]

Opracowania

Accattoli L., Jan Paweł II wielki, tłum., S. Klim, Wrocław 2006.
[Google Scholar]

Bartnik C., Efeski sobór, [w:] EK, t. IV, red. R. Łukaszyk [et. al.], Lublin 1983.
[Google Scholar]

Bolecki W., Historyk literatury i cytaty, [w:] idem, Pre-teksty i teksty, Warszawa 1998.
[Google Scholar]

Borowczyk J., Zesłane pokolenie. Filomaci w Rosji (1924 – 1870), Poznań 2014.
[Google Scholar]

Boryś W., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
[Google Scholar]

Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927.
[Google Scholar]

Brzozowski J., Odczytywanie romantyków. Szkice i notatki o Mickiewiczu, Malczewskim i Słowackim, Kraków 2002.
[Google Scholar]

Burta M., Reszta prawd. „Zdania i uwagi” Adama Mickiewicza, Warszawa 2005.
[Google Scholar]

Chrostowski W., Bóg, Biblia, Mesjasz. Z ks. prof. Waldemarem Chrostowskim rozmawiają: Grzegorz Górny i Rafał Tichy, Warszawa 2007.
[Google Scholar]

Chrostowski W., Kościół. Żydzi. Polska. Z ks. prof. Waldemarem Chrostowskim rozmawiają: Grzegorz Górny i Rafał Tichy, Warszawa 2009.
[Google Scholar]

Drączkowski F., Patrologia, Pelplin 1988.
[Google Scholar]

Głowiński M., O intertekstualności, [w:] idem, Poetyka i okolice, Warszawa 1992.
[Google Scholar]

Grzywna – Wieleczek A., „Jest więcej prawd w piśmie”. Mickiewiczowskie „Zdania i uwagi” w kontekście Biblii, Lublin 1994.
[Google Scholar]

Janion M. [Głos w dyskusji], „Jeśliś urodził Boga…” Dyskusja, [w:] Nasze pojedynki o romantyzm, red. D. Siwicka, M. Bieńczyk, Warszawa 1995.
[Google Scholar]

Kuczyńska-Mędrek J., Ambroży, [w:] EK, t. I, red. F. Gryglewicz [et. al.], Lublin 1973.
[Google Scholar]

Kudasiewicz J., Teksty ustanowienia Eucharystii, [w:] Biblia Eucharystii, red. S. Szymik, Lublin 1997.
[Google Scholar]

Langkammer H., Eucharystia jako anamneza, [w:] Biblia o Eucharystii, red. S. Szymik, Lublin 1997, s. 43 – 49.
[Google Scholar]

Lecomte B, Pasterz, tłum. M. Romanek [et. al.], Kraków 2006.
[Google Scholar]

Linde S. B., Słownik języka polskiego, Lwów 1855, t. 2.
[Google Scholar]

Markiewicz H., O cytatach i przypisach, Kraków 2004.
[Google Scholar]

Markiewicz H., Odmiany intertekstualności, [w:] idem, Wymiary dzieła literackiego, Kraków 1996.
[Google Scholar]

Napiórkowski S., Maryja. III. W nauczaniu Kościoła, EK, t. XII, red. S. Witek [et. al.], Lublin 2008.
[Google Scholar]

Norwid C., List do Jana Skrzyneckiego [Rzym, 15 kwietnia 1848], [w:] C. Norwid, Pisma wszystkie, C. oprac. W. Gomulicki, t. VIII, Warszawa 1971.
[Google Scholar]

Norwid C., List do Józefa Bohdana Zaleskiego [Rzym, 24 kwietnia 1848], [w:] C. Norwid, Pisma wszystkie, oprac. W. Gomulicki, t. VIII, Warszawa 1971.
[Google Scholar]

Opacki I., Bóg w literaturze polskiej, EK, t. II red. F. Gryglewicz [et. al.], Lublin 1976 .
[Google Scholar]

Piechota M., Lyszczyna J., Słownik Mickiewiczowski, Katowice 2000.
[Google Scholar]

Pigoń S., Autograf „Zdań i uwag” A. Mickiewicza, Wilno 1928.
[Google Scholar]

Pigoń S., Fundamenty ideowe Legionu, [w:] Zawsze o Nim. Studia i odczyty o Mickiewiczu, Warszawa 1960.
[Google Scholar]

Pyczek W., „I ja z nią pójdę gdzieś tam szukać Boga”, [w:] Zygmunt Krasiński – nowe spojrzenia, red. G. Halkiewicz-Sojak, B. Burdziej, Toruń 2001.
[Google Scholar]

Riccardi A., Jan Paweł II. Biografia, tłum. K. Stopa, Częstochowa 2014.
[Google Scholar]

Rymkiewicz J. M. [i in.] Mickiewicz. Encyklopedia, Warszawa 2011.
[Google Scholar]

Seul A., Dom i mała ojczyzna Karola Wojtyły, [w:] Powrót do domu: studia z antropologii i poetyki przestrzeni, praca zbiorowa pod red. D. Kulczyckiej i A. Seul, Zielona Góra 2012.
[Google Scholar]

Seul A., Literatura polska w wypowiedziach Jana Pawła II skierowanych do Kościoła powszechnego, [w:] Zostawił w nas ślad, red. J. Chyła, T. Huzarek, I. Smagliński, Pelplin 2014.
[Google Scholar]

Seul A., Literatura polska w wypowiedziach Jana Pawła II. Sacrum. Prawda. Dobro. Piękno, Poznań 2014.
[Google Scholar]

Seul A., Odniesienia do myśli i języka Cypriana Norwida w wypowiedziach Jana Pawła II podczas pielgrzymek do Polski, [w:] Język religijny dawniej i dziś, t. 4, red. ks. P. Bortkiewicz, S. Mikołajczak, M. Rybka, Poznań 2009.
[Google Scholar]

Seul A., W blasku tajemnic światła Romana Brandstaettera, Poznań 2014.
[Google Scholar]

Skwarczyńska S., Mickiewiczowskie „Powinowactwa z wyboru”, Warszawa 1957.
[Google Scholar]

Spotkanie przyjaciół Fundacji Jana Pawła II w Rzymie [brak nazwiska autora], [1419] spotkanieprzyjaciolfundacjijanapawlaiiwrzymie (dostęp: 10 listopada 2015).
[Google Scholar]

Stefanowska Z., Wstęp, [do:] A. Mickiewicz, Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego, Wrocław 1956.
[Google Scholar]

Sudolski Z., Mickiewicz. Opowieść biograficzna, Warszawa 1995.
[Google Scholar]

Svidercoschi G. F., Zmienił oblicze świata, tłum. E. Data, Marki 2005.
[Google Scholar]

Weintraub W., Pielgrzym [hasło w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław 1991.
[Google Scholar]

Weintraub W., Poeta i prorok. Rzecz o profetyzmie Mickiewicza, Warszawa 1982.
[Google Scholar]

Wieczerska-Zabłocka J, Posłowie [w:] A. Mickiewicz, Dziady, cz. III, Wrocław 1984.
[Google Scholar]

Witkowska A., [Głos w dyskusji], Polska na wiosnę. Dyskusja, [w:] Nasze pojedynki o romantyzm, red. D. Siwicka, M. Bieńczyk, Warszawa 1995.
[Google Scholar]

Witkowska A., Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1983.
[Google Scholar]

Witkowska A., Przybylski R., Romantyzm, Warszawa 1977.
[Google Scholar]

Zielińska M., Romantyczne manipulacje czy wyrachowanie? [w:] Nasze pojedynki o romantyzm, red. D. Siwicka, M. Bieńczyk, Warszawa 1995.
[Google Scholar]