Początki łacińskiego tekstu Pisma świętego
Słowa kluczowe
Abstrakt
Dzieje tekstu biblijnego stanowią jeden z ważnych wątków w dziejach kultury ludzkiej, a zwłaszcza kultury zachodniej. W szczególny sposób w te dzieje wpisała się wersja łacińska tekstu biblijnego, który, wychodząc od skromnych początków, stał się kluczowym elementem życia Kościoła i jego wielorakiego oddziaływania. Rekonstrukcja tych początków do czasów św. Hieronima, którego postać i dzieło na trwałe wpisały się w dzieje łacińskiego tekstu Biblii, stanowi przedmiot niniejszego opracowania. W szczególny sposób staramy się uchwycić, jakimi kryteriami literackimi i teologicznymi kierowano się przy opracowywaniu tekstu biblijnego w wersji łacińskiej i jakie było ich znaczenie. Zostaje podkreślony zwłaszcza wkład niektórych teoretyków, którzy w tym procesie teologicznym i kulturowym aktywnie uczestniczyli.
Bibliografia
LITERATURA CYTOWANA
Autorzy starożytni
Acta martyrum Scillitanorum, [w:] Atti e Passioni dei Martiri, ed. A.A.R. Bastiaensen, A. Hilhorst i in., Milano 1987, s. 97-105. Przekład polski: Akta męczenników scylitańskich, [w:] Męczennicy, wstęp, oprac. i wybór E. Wipszycka, M. Starowieyski, Kraków 1991 (Ojcowie żywi, 11).
[Google Scholar]
Arusiani Messi Exempla elocutionum, introduzione, testo critico e note a cura di A. Di Stefano, New Delhi 2011 (Collectanea Grammatica Latina, 6).
[Google Scholar]
Athenagoras, Libellus pro Christianis, [w:] Athéagore, Supplique au sujet des chrétiens et sur la resurrection des morts, ed. B. Ponderon, Paris 1992 (Sources Chrétiennes, 379). Przekład polski: Atenagoras z Aten, Prośba za chrześcijanami. O zmartwychwstaniu umarłych, przeł. S. Kalinkowski, Warszawa 1985.
[Google Scholar]
Augustinus, Confessiones, [w:] Agostino, Le confessioni, ed. M. Pellegrino, Roma 19753 (Nuova Biblioteca Agostiniana. Opere di sant’Agostino, I/1). Przekład polski: Augustyn, Wyznania, przeł. Z. Kubiak, Warszawa 1992.
[Google Scholar]
Augustinus, De doctrina christiana, [w:] Agostino, La dottrina cristiana, Roma 1992 (Nuova Biblioteca Agostiniana. Opere di sant’Agostino, I/8). Przekład polski: Augustyn, De doctrina cristiana – O nauce chrześcijańskiej, przeł., wstępem i komentarzem opatrzył J. Sulowski, Warszawa 1989.
[Google Scholar]
Cyprianus, Ad Quirinum, [w:] Sancti Cypriani episcopi Opera: Ad Quirinum, Ad Fortunatum, De lapsis, De ecclesiae catholicae unitate, ed. R. Weber, M. Bévenot, Tumhout 1972 (Corpus Christianorum. Series Latina, 3). Przekład polski: Cyprian, Do Kwiryna, [w:] Cyprian, Pisma, t. 1: Traktaty, przeł. J. Czuj, Poznań 1937 (Pisma Ojców Kościoła, 19).
[Google Scholar]
Hieronim, Listy II, wstęp i oprac. na podstawie tłumaczenia ks. J. Czuja M. Ożóg, t. 2, Kraków 2010 (Źródła Myśli Teologicznej, 55).
[Google Scholar]
Hieronymus, De viris illustribus: PL 23.
[Google Scholar]
Justinus, Apologia 1 pro Christianis. Przekład polski: Justyn Męczennik, 1 i 2 apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, przeł. L. Misiarczyk, Warszawa 2012.
[Google Scholar]
Juvenalis, The Satires of Persius and Juvenal, ed. Ch.W. Stocker, London 1845.
[Google Scholar]
Lactantius, Divinae institutiones, [w:] Lactance, Institutions divines. Livre V, ed. P. Monat, Paris 1973 (Sources Chrétiennes, 204).
[Google Scholar]
Lactantius, Divinae institutiones: PL 6.
[Google Scholar]
Marcialis, M. Valerii Martialis Epigrammata…, Lugd. Batavorvm 1661.
[Google Scholar]
Novatianus, De Trinitate, [w:] Novatiani opera quae supersunt, ed. G.F. Dircks, Turnhout 1972 (Corpus Christianorum. Series Latina, 4). Przekład polski: Nowacjan, O Trójcy Świętej, przeł. G. Jaśkiewicz, Kraków 2005 (Źródła Myśli Teologicznej, 35).
[Google Scholar]
Origenes, Contra Celsum, [w:] Origène, Contre Celse. Tome I, ed. M. Borret, Paris 1967 (Sources Chrétiennes, 132). Przekład polski: Orygenes, Przeciw Celzusowi, przeł. S. Kalin-kowski, Warszawa 19862.
[Google Scholar]
Tertullianus, Apolgeticum, [w:] Tertulliani Opera, pars I, ed. Ae. Kroymann, Turnhout 1954. Przekład polski: Tertulian, Apologetyk, przeł. J. Sajdak, Poznań 1937 (Pisma Ojców Kościoła, 20).
[Google Scholar]
Tertullianus, De praescriptione hereticorum, [w:] Tertulliani Opera, pars I, ed. Ae. Kroymann, Turnhout 1954. Przekład polski: Tertulian, Preskrypcja przeciw heretykom [przeł. E. Stanula], [w:] Tertullian, Wybór pism, Warszawa 1970 (Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, 5).
[Google Scholar]
Opracowania
Aletti J.-P., Paul et rhétorique. État de la question et propositions, [w:] Paul de Tarse, ed. J. Schlosser, Paris 1996 (Lectio Divina, 165).
[Google Scholar]
Aletti J.-P., La rhétorique paulinienne: construction et communication d’une pensée, [w:] Paul. Une théologie en construction, ed. A. Dettwile, J.D. Kaestli, D. Marguerat, Genève 2004 (Le mond de la Bible, 51).
[Google Scholar]
Auerbach E., Język literacki i jego odbiorcy w późnym antyku łacińskim i średniowieczu, przeł. R. Urbański, Kraków 2006.
[Google Scholar]
Berschin W., Grecko-łacińskie średniowiecze. Od Hieronima do Mikołaja z Kuzy, przeł. K. Liman, Gniezno 2003.
[Google Scholar]
Bochet I., Madec G., Note critique, 11/3: L’Itala, [w:] Oeuvres de saint Augustin, t. 11/2: La doctrine chrétienne, Paris 1997.
[Google Scholar]
Bogaert P.-M., Sabatier (Pierre), [w:] Supplément au Dictionnaire de la Bible, t. 10, Paris 1984.
[Google Scholar]
Botte B., Versions latines antérieures à s. Jérôme, [w:] Supplément au Dictionnaire de la Bible, t. 5, Paris 1957.
[Google Scholar]
Botte H., Itala, [w:] Supplément au Dictionnaire de la Bible, t. 4, Paris 1949.
[Google Scholar]
Burton Ph., The Old Latin Gospels. A Study of Their Text and Language, Oxford 2000.
[Google Scholar]
Ceresa-Gastaldo G., Il latino delle antiche versini bibliche, Roma 1975.
[Google Scholar]
Crouzel H., Orygenes, przeł. J. Mariański, Kraków 20042.
[Google Scholar]
Cuzzolin P., Sull’origine della costruzione dicere quod: aspetti sintattici e semantici, Firenze 1994.
[Google Scholar]
Fernández Marcos N., Septuaginta. La Bibbia di ebrei e cristiani, Brescia 2010.
[Google Scholar]
Gourmont R. de, Le latin mystique. Les poètes de l’antiphonaire et la symbolique au moyen âge, Paris 1937.
[Google Scholar]
Gribmont J., Les plus anciennes traductions latines, [w:] Le mond latin antique et la Bible, ed. J. Fontane, Ch. Pietri, Paris 1985 (La Bible de tous les temps, 2).
[Google Scholar]
Gryson R., Bogaert P.M., Recherches sur l’histoire de la Bible latine, Louvain 1987.
[Google Scholar]
Halliday M.A.K., Anti-Language, „American Anthropologist” 1976 (78).
[Google Scholar]
Hengel M., The Septuagint as Christian Scripture, London 2002.
[Google Scholar]
Loi V., Origini e caratteristiche della latinità cristiana, Roma 1978.
[Google Scholar]
Mohrmann Ch., Études sur le latin des Chrétiens, t. 1-4, Roma 1961-1977.
[Google Scholar]
Mohrmann Ch., Latin vulgaire, latin des Chrétiens, latin médiéval, Paris 1955.
[Google Scholar]
Monat P., Lactance et la Bible. Une propédeutique latine à la lecture de la Bible dans l’Occident constantinien, t. 1-2, Paris 1982.
[Google Scholar]
Moreschini C., Norelli E., Storia della letterartura cristiana antica greca e latina, t. 1: Da Paolo all’età costantiniana, Brescia 2019.
[Google Scholar]
Morlet S., Christianisme et philosophie. Les premières confrontations (Ier-IVe siècle), Paris 2014.
[Google Scholar]
Myśliwiec H., Prace filologiczne – Opuscula philologica, red. M. Krajewski, J. Pigoń, Wro-cław 2006.
[Google Scholar]
Norton D., A History of the Bible as Literature, t. 1: From Antiquity to 1700, Cambridge 1993.
[Google Scholar]
Podręczna encyklopedia biblijna, red. E. Dąbrowski, t. 2, Poznań 1960.
[Google Scholar]
Reichmann V., Bibelübersetzungen, 1.3: Die Übersetzungen in Lateinische, [w:] Theologische Realenzyklopädie, t. 6, Berlin 1980.
[Google Scholar]
Ries J., I cristiani e le religioni. Dagli Atti degli Apostoli al Vaticano II, Milano 2006.
[Google Scholar]
Saxer V., Bible et liturgie, [w:] Le mond latin antique et la Bible, ed. J. Fontane, Ch. Pietri, Paris 1985 (La Bible de tous les temps, 2).
[Google Scholar]
Schama S., Historia Żydów od 1000 r. p.n.e. do 1492 r. n.e., przeł. M. Fafiński, Poznań 2016.
[Google Scholar]
Schniedewind W., Linguistic Ideology in Qumran Hebrew, [w:] Diggers at the Well. Proceedings of a Third International Symposium on the Hebrew of the Dead Sea Scrolls and Ben Sira, ed. T. Muraoka, J.J. Elwolde, Leiden 2000.
[Google Scholar]
Schniedewind W., Qumran Hebrew as an Antilanguage, „Journal of Biblical Literature” 1999 (118).
[Google Scholar]
Schrijven J., Collectanea Schrijven, Nijmegen-Utrecht 1939.
[Google Scholar]
Simon R., Histoire critique des versions du Nouveau Testament, Rotterdam 1690.
[Google Scholar]
Simon R., Nouvelles observations sur le texte et les versions du Nouveau Testament, Paris 1695.
[Google Scholar]
Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, Warszawa 2001.
[Google Scholar]
Starowieyski M., Szymusiak J.M., Nowy słownik wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa, Poznań 2018.
[Google Scholar]
Ulrich E., The Dead Sea Scrolls and the Origin of the Bible, Grand Rapids 1999.
[Google Scholar]
Podgląd
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Kategorie
Prawa autorskie & Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (a). Co do zasady – autorzy, niebędący pracownikami Uniwersytetu Zielonogórskiego, zachowują prawa autorskie, w tym prawa wydawnicze do artykułów, bez żadnych ograniczeń.
Prawa autorskie (b). Co do zasady – autorzy, będący pracownikami Uniwersytetu Zielonogórskiego, nie zachowują praw autorskich, w tym praw wydawniczych do artykułów. W takich przypadkach właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Zielonogórski.
